Câu chuyện BYD thất bại trong dự án làm đường sắt, để lại hàng loạt công trình bỏ hoang đang khiến nhiều người quan tâm.
Khi nhà sáng lập Wang Chuanfu của tập đoàn BYD giới thiệu hệ thống đường sắt một ray SkyRail vào năm 2016, ông không chỉ muốn mở rộng đế chế của mình ra ngoài lĩnh vực xe điện, mà còn nuôi tham vọng giải quyết hai vấn nạn lớn của các đô thị Trung Quốc: tắc nghẽn giao thông và phát thải carbon.
Vậy là SkyRail được trình làng như biểu tượng của "giao thông xanh tương lai", với lời hứa về chi phí chỉ bằng 20% so với metro và thời gian xây dựng nhanh gấp ba lần.
Thế nhưng chưa đầy một thập kỷ sau, giấc mơ ấy đang dần rỉ sét theo đúng nghĩa đen.
Thất bại
Từ lâu, nhà sáng lập BYD, ông Wang Chuanfu, đã được ca ngợi là người có tầm nhìn xa trông rộng, người đã biến công ty từ một nhà sản xuất pin khiêm tốn thành một đối thủ cạnh tranh đáng gờm của Tesla trên thị trường xe điện toàn cầu.
Tuy nhiên, tham vọng giải quyết vấn đề tắc nghẽn giao thông đô thị của ông, được thể hiện qua dự án đường sắt trên cao SkyRail trị giá gần 1 tỷ USD, lại đang trở thành một vết nhơ hiếm hoi trong hồ sơ thành công của đế chế này.
Ra mắt vào năm 2016, SkyRail được BYD quảng cáo là giải pháp vận tải xanh, chi phí thấp, chỉ bằng khoảng 1/5 chi phí và 1/3 thời gian xây dựng so với tàu điện ngầm truyền thống. Hệ thống này được thiết kế để phục vụ các thành phố cấp hai và cấp ba đang phát triển nhanh chóng của Trung Quốc.
BYD đã đầu tư gần 1 tỷ USD, huy động hơn 1.000 kỹ sư cho SkyRail, với mục tiêu triển khai tại hơn 200 thành phố. Nhà sáng lập Wang từng tuyên bố thị trường tiềm năng của hệ thống này có thể đạt hàng nghìn tỷ Nhân dân tệ.
Nhiều địa phương nhanh chóng ký biên bản ghi nhớ với BYD, từ Thâm Quyến, Tây An cho tới Quế Lâm, với hy vọng sở hữu hệ thống giao thông hiện đại, giá rẻ và thân thiện môi trường.
Tuy nhiên, sự nhiệt huyết ấy nhanh chóng chững lại khi các dự án bắt đầu ngốn chi phí khổng lồ, trong khi nguồn vốn của chính quyền địa phương bị thắt chặt. Chính phủ Trung Quốc từ năm 2021 siết phê duyệt các dự án đường sắt đô thị mới nhằm kiểm soát nợ công, buộc nhiều thành phố phải dừng hoặc hoãn triển khai.
Những tuyến SkyRail đang xây dựng dở ở An Dương (Hà Nam), Quế Lâm (Quảng Tây) hay Bạng Phụ (An Huy) trở thành những công trình dở dang, trụ bê tông, ga tàu và đường ray bị bỏ hoang, han gỉ dưới mưa nắng.
SkyRail vốn được quảng bá là giải pháp giải tỏa ùn tắc giao thông, phù hợp cho các thành phố quy mô trung bình hoặc đang phát triển. Thế nhưng khi Bắc Kinh đặt ra ngưỡng tối thiểu về dân số, GDP và ngân sách để được phê duyệt vận hành, hàng loạt địa phương mất quyền triển khai.
Bạng Phụ là ví dụ điển hình: dù đã hoàn tất tuyến thử nghiệm dài 5,7 km, dự án Skyrail tại đây vẫn bị cấm hoạt động vì không đáp ứng tiêu chí dân số.
Bên cạnh yếu tố chính sách, nhiều nhà quan sát cho rằng mô hình tài chính của SkyRail cũng chưa bền vững. Chi phí xây dựng thấp không đồng nghĩa chi phí vận hành và bảo trì cũng rẻ.
Với lượng hành khách thấp hơn dự báo và doanh thu không đủ bù chi phí bảo dưỡng, các tuyến đường này trở thành gánh nặng ngân sách, điều mà nhiều chính quyền địa phương không còn sẵn sàng gánh vác.
Không chỉ trong nước, nỗ lực quốc tế hóa SkyRail của BYD cũng gặp nhiều sóng gió.
Tại Brazil, công ty từng giành được hợp đồng xây dựng tuyến monorail cho thành phố Salvador, nhưng dự án bị hủy vào năm 2023 vì chi phí đội lên quá cao. Tuyến SkyRail ở São Paulo vẫn được giữ lại và dự kiến vận hành năm 2026, song đây là ngoại lệ hiếm hoi trong danh mục dự án toàn cầu của BYD.
Thực tế cho thấy, phát triển hạ tầng đường sắt đòi hỏi vốn đầu tư lâu dài, chính sách ổn định và năng lực vận hành công nghệ cao, những yếu tố mà một tập đoàn chuyên sản xuất ô tô điện như BYD vẫn chưa hoàn toàn làm chủ.
Niềm tin chưa tắt
Dẫu vậy, Wang Chuanfu chưa bao giờ coi SkyRail là thất bại. Trong cuộc phỏng vấn năm 2021, ông khẳng định "BYD có đủ dữ liệu để chứng minh rằng chúng tôi đúng" và tin rằng công chúng sẽ dần nhận ra tiềm năng của loại hình vận tải này.
Mặc dù SkyRail là một bước đi sai hiếm hoi trong bối cảnh mảng kinh doanh xe điện cốt lõi của BYD vẫn đang phát triển mạnh mẽ và cạnh tranh trực tiếp với Tesla, công ty vẫn tỏ ra kiên định. Trong báo cáo thường niên gần đây, BYD khẳng định sẽ tiếp tục cải tiến công nghệ monorail.
Thái độ đó phản ánh đúng con người Wang, người từng bị nghi ngờ khi lao vào lĩnh vực xe điện cách đây hai thập kỷ, để rồi khiến cả thế giới phải nhìn lại.
Charlie Munger, cộng sự lâu năm của Warren Buffett và là nhà đầu tư sớm của BYD, từng nói: "Sau khi tạo ra kỳ tích ở ngành pin và linh kiện điện thoại, BYD bước vào lĩnh vực ô tô mà không có kinh nghiệm, rồi sản xuất ra những mẫu xe bán chạy. Đó là một phép màu."
SkyRail có thể là "bước hụt" hiếm hoi trong hành trình của BYD, nhưng nó phản ánh khát vọng đổi mới táo bạo của Wang Chuanfu: tìm kiếm giải pháp bền vững cho tương lai giao thông đô thị.
Dẫu phần lớn các tuyến đường sắt hiện nay đang phủ bụi, SkyRail vẫn là bài học đắt giá về giới hạn của tham vọng công nghệ khi va chạm với thực tế chính sách và tài chính công.
Đối với Wang Chuanfu, SkyRail có thể chỉ là một thách thức lớn khác cần thời gian để vượt qua. Tuy nhiên, trong bối cảnh cuộc chiến giá xe điện đang làm căng thẳng dòng tiền của các nhà sản xuất ô tô, việc tiếp tục đổ nguồn lực vào một dự án đang bị đóng băng và tiêu tốn hàng tỷ USD như SkyRail đang đặt ra câu hỏi lớn về chiến lược tài chính của BYD.
Giữa lúc BYD vẫn đang dẫn đầu cuộc đua xe điện toàn cầu, giấc mơ đường sắt xanh của Wang có thể chưa tắt. Tuy nhiên để hồi sinh SkyRail, BYD không chỉ cần công nghệ, mà cần cả một hệ sinh thái chính trị – kinh tế đủ mạnh để biến "phép màu" thành hiện thực thêm một lần nữa.
*Nguồn: Fortune, BI
Băng Băng
VNSC By Finhay 
19-11-2025 4:38:21 
